Trądzik hormonalny to problem, z którym zmaga się wiele osób, niezależnie od wieku. Zmiany skórne spowodowane wahaniami hormonalnymi mogą być trudne do kontrolowania, dlatego kluczowe jest zrozumienie, co wywołuje i nasila trądzik hormonalny.
W poniższym artykule znajdziesz informacje:
- Co powoduje i co nasila trądzik hormonalny,
- Jakie hormony powodują trądzik hormonalny,
- Dieta w trądziku hormonalnym - co jeść, aby zmniejszyć nasilenie zmian skórnych w trądziku hormonalnym,
- Jak wspomagać leczenie trądziku hormonalnego,
- Trądzik hormonalny - badania, które warto wykonać,
- Trądzik hormonalny suplementacja, która może łagodzić zmiany skórne.
Trądzik pospolity (Acne vulgaris) i trądzik wieku dorosłego (Acne tarda) to przewlekłe choroby skóry (dermatozy) o podłożu zapalnym, które są powiązane ze sposobem funkcjonowania gospodarki hormonalnej, czynnikami genetycznymi, środowiskowymi, immunologicznymi oraz psychologicznymi. Zaburzenie hormonalne mogą powodować/zaostrzać powstawanie zmian skórnych zarówno w trądziku pospolitym, jak i trądziku wieku dorosłego – stan taki możemy nazwać trądzikiem hormonalnym.
Zmiany skórne w trądziku hormonalnym, szczególnie w przypadku Acne tarda często lokalizują się w tak zwanej strefie U – na policzkach, brodzie i żuchwie (Chałubek, Faruga-Lewicka, i Kardas 2022), jednak nie jest to reguła, która sprawdzi się u wszystkich pacjentów z trądzikiem o podłożu hormonalnym, ponieważ u niektórych osób zmiany mogą się znajdować również na czole lub obejmować całą skórę twarzy, a także, pleców, czy dekoltu i szyi (Arora, Yadav, i Saini 2011).
Trądzik hormonalny – przyczyny. Co nasila trądzik hormonalny?
Trądzik hormonalny a androgeny
Pierwszą potencjalną przyczyną rozwoju trądziku hormonalnego jest zbyt wysokie stężenie hormonów androgenowych w surowicy – hiperandrogenizm. Hormony androgenowe - testosteron, siarczan dehydroepiandrosteronu (DHEA-S, dehydroepiandrosterone sulfate) i dihydrotestosteron (DHT, dihydrotestosteron) stymulują sebocyty do produkcji większej ilości sebum, co z kolei stwarza korzystne warunki do namnażania większej liczby bakterii Cutibacterium acnes, nasilenia stanu zapalnego i w efekcie powstania zmiany trądzikowej. Androgenem, który najsilniej stymuluje nadprodukcję sebum w trądziku hormonalnym jest DHT. Pacjenci, u których trądzik hormonalny jest wywołany lub nasilony przez hiperandrogenizm, mogą również obserwować łojotok skóry głowy, a u kobiet może wystąpić hirsutyzm (nadmierne owłosienie ciała) (Ju i in. 2017).
Trądzik hormonalny a progesteron
Drugi ważny hormon z punktu widzenia powstawania zmian trądzikowych o podłożu hormonalnym to progesteron. Jest on inhibitorem 5-alfa-reduktazy, czyli enzymu, który umożliwia przekształcanie testosteronu w DHT, który najsilniej oddziałuje na sebocyty - komórki gruczołów łojowych. Niski poziom progesteronu sprzyja więc wyższym poziomom DHT i wyższemu poziomowi produkcji sebum (Chałubek, Faruga-Lewicka, i Kardas 2022). Co więcej, progesteron ma działanie przeciwzapalne, więc może przyczyniać się do ograniczenia zmian skórnych w trądziku hormonalnym.
Trądzik hormonalny a estrogeny
Brak równowagi między poziomem androgenów a estrogenów to kolejny czynnik ryzyka rozwoju trądziku hormonalnego. Zbyt niski poziom estradiolu może prowadzić do nasilenia objawów hiperandrogenizmu, ale również może przyczynić się do pogorszenie stanu skóry przy prawidłowym poziomie androgenów. Przykładem może być nadmierny wzrost gruczołów łojowych spowodowany aktywnością androgenów przy niskim poziomie estrogenów, co skutkuje zwiększeniem produkcji łoju i w efekcie nasileniem trądziku hormonalnego. (Ju i in. 2017).
Nie tylko niski poziom estrogenów może wpływać na zaostrzenie lub rozwój trądziku hormonalnego. Również zbyt wysoki poziom estradiolu, szczególnie w odniesieniu do poziomu progesteronu (dominacja estrogenowa), może sprzyjać rozwojowi trądziku hormonalnego. Pacjentki z dominacją estrogenową częściej obserwują cykle bezowulacyjne, działanie przeciwzapalne progesteronu jest wtedy ograniczone, co może nasilać trądzikowe zmiany skórne (Chałubek, Faruga-Lewicka, i Kardas 2022).
Trądzik hormonalny a prolaktyna
Prolaktyna, hormon produkowany przez przysadkę mózgową, odpowiedzialny jest za regulację funkcjonowania gospodarki hormonalnej. Z punktu widzenia powstawania zmian trądzikowych na tle hormonalnym, kluczowa jest regulacja syntezy androgenów w nadnerczach przez prolaktynę. W wyniku zbyt wysokiego poziomu prolaktyny – hiperprolaktynemii może dochodzić do nadmiernej stymulacji syntezy hormonów androgenowych i w efekcie zaostrzenia lub rozwoju trądziku hormonalnego (Chałubek, Faruga-Lewicka, i Kardas 2022).
Trądzik hormonalny a insulina
Insulina to hormon produkowany przez komórki beta trzustki w odpowiedzi na wzrost stężenia glukozy we krwi. Nadmierne wzrosty poziomu insuliny we krwi, które występują na przykład w przypadku hiperinsulinemii, insulinooporności, cukrzycy typu I i II mogą zaostrzać trądzik hormonalny w dwóch mechanizmach. Pierwszy mechanizm obejmuje wzrost stężenia insulinopodobnego czynnika wzrostu 1 (IGF-1, insulin-like growth factor 1) w odpowiedzi na wzrost stężenia insuliny. IGF-1 stymuluje następnie rozrost keratynocytów, sebocytów i nadprodukcję łoju, co skutkuje wzrostem komedogenności („zatykanie porów”) i powstaniem zmiany trądzikowej.
Drugi mechanizm to wzrost wytwarzania gonadotropiny w odpowiedzi na wzrost stężenia insuliny. Powoduje to zmniejszenie syntezy globulin wiążących hormony płciowe (SHBG – sex binding globulin). Spadek SHBG, która wiąże androgeny, powoduje wzrost poziomu wolnego testosteronu we krwi – nasilenie produkcji łoju oraz wzrost komedogenności i przyspieszenie keratynizacji w obrębie jednostki włosowo-łojowej, co również przyczynia się do nasilenia trądziku (Melnik 2015).
Trądzik hormonalny - jakie badania wykonać?
Badania opisanych parametrów hormonalnych warto wykonać w 2-4 dniu cyklu menstruacyjnego. Badanie poziomu estradiolu i progesteronu warto powtórzyć 7 dni po potwierdzonej owulacji (około 21. dnia cyklu). Badanie poziomu insuliny można wykonać w dowolnym dniu cyklu, za to pamiętając o równoległym pomiarze poziomu glukozy.
Jakie badania wykonać zatem przy trądziku hormonalnym?
Lista badań poziomów hormonów do zbadania na początku cyklu (2-4 dc.):
- 17-OH progesteron,
- androstendion,
- DHEAS,
- testosteron,
- DHT,
- prolaktyna,
- progesteron,
- estradiol,
- FSH,
- LH,
- SHBG.
Lista badań poziomów hormonów do zbadania 7 dni po potwierdzonej owulacji (ok. 21 dc.):
- estradiol,
- progesteron.
Lista badań poziomów hormonów do zbadania niezależnie od dnia cyklu:
- kortyzol,
- insulina,
-
dodatkowo glukoza.
Dieta w trądziku hormonalnym – co jeść w trądziku hormonalnym?
Dieta z niskim indeksem glikemicznym w trądziku hormonalnym
Biorąc pod uwagę, że insulina odgrywa ważną rolę w mechanizmie prowadzącym do powstawania zmian trądzikowych, w dietoterapii trądziku hormonalnego warto wziąć pod uwagę założenia umożliwiające regulację funkcjonowania gospodarki glukozowo-insulinowej. Pomaga to nie tylko uregulować poziom insuliny, ale również zmniejsza hiperandrogenizm i hiperprolaktynamię i pomaga dbać o prawidłową proporcję estrogenów do androgenów i estrogenów do progesteronu. Pierwszym założeniem, które warto wprowadzić w dietoterapii trądziku o podłożu hormonalnym jest niski indeks glikemiczny (IG) posiłków. W badaniu randomizowanym osoby z zaburzeniami metabolizmu glukozy i trądzikiem opornym na leczenie dermatologiczne przez 6 miesięcy stosowały dietę z niskim IG w połączeniu z leczeniem metforminą. Pacjenci uzyskali znaczną poprawę stanu skóry względem grupy kontrolnej (Fabbrocini i in. 2016). Najważniejsze założenia diety z niskim IG:
- Bazujmy na produktach pełnoziarnistych,
- Gotujmy al dente, unikajmy rozgotowywania produktów,
- Wybierajmy mniej dojrzałe owoce,
- Schłodźmy produkty skrobiowe (np. ryż, ziemniaki, kaszę) po ugotowaniu,
- Dodajmy źródła kwasów organicznych - kwas mlekowy zawarty w fermentowanych produktach mlecznych, pieczywo na zakwasie, zakwasy warzywne,
- Mniej rozdrabniajmy - soki, musy, kremy, koktajle mają wyższy IG,
- Najważniejszy element! - zadbajmy o prawidłową kompozycję posiłku, każdy posiłek powinien zawierać źródło białka (jajka, mięso, nasiona roślin strączkowych), kwasów tłuszczowych (oleje, orzechy, pestki, nasiona), błonnika (warzywa oprócz warzyw wysokoskrobiowych), węglowodanów złożonych (pełnoziarniste produkty zbożowe)
Dieta z niskim ładunkiem glikemicznym w trądziku hormonalnym
Dbanie o niski ładunek glikemiczny (ŁG) spożywanych produktów to kolejny element, który jest pomocny w uregulowaniu funkcjonowania gospodarki glukozowo-insulinowej i gospodarki hormonalnej. W zaślepionym kontrolowanym badaniu pacjenci zostali podzieleni na 2 grupy na 5 tygodni. Pierwsza grupa stosowała dietę z niskim ŁG, a druga grupa – dietę wysokowęglowodanową. Grupa stosująca model z niskim ładunkiem glikemicznym zauważyła mniejsze nasilenie zmian skórnych i mniejszy rozmiar gruczołów łojowych (Kwon i in. 2012).
Ładunek glikemiczny uwzględnia wartość indeksu glikemicznego oraz zawartość węglowodanów w 100g produktu,
ŁG (ładunek glikemiczny) = IG (indeks glikemiczny) x zawartość węglowodanów przyswajalnych (węglowodany ogółem - błonnik pokarmowy) w określonej porcji produktu / 100.
|
ŁG na porcję |
ŁG na dzień |
|
|
Niski |
≤10 |
≤80 |
|
Średni |
11-19 |
81-119 |
|
Wysoki |
≥20 |
≥120 |
Dieta gęstoodżywcza – unikanie niedoborów składników odżywczych
Niedobory składników odżywczych, w szczególności witamin z grupy B, cynku, żelaza, witaminy A i E mogą z jednej strony nasilać zmiany trądzikowe, utrudniać gojenie się zmian skórnych, które już powstały, ale również sprzyjać zmianom w funkcjonowaniu gospodarki hormonalnej, które mogą nasilać trądzik hormonalny – hiperprolaktynemii, niskim poziomom progesteronu czy estrogenów.
Szczególnie warto zadbać o podaż:
- Witaminy A (oleje rybne, tłuste ryby, masło, twaróg, marchew, warzywa liściaste),
- Witaminy E (oleje roślinne, orzechy, pestki dyni, tłuste ryby, masło, jaja),
- Kwasów tłuszczowych omega-3 (tłuste ryby morskie, oleje rybne, oleje z mikroalg),
- Kwasów tłuszczowych GLA (olej z wiesiołka, olej z ogórecznika, olej z nasion porzeczki),
- Cynku (mięso, ryby, owoce morza, twarde sery, pestki dyni, migdały, bób, produkty pełnoziarniste),
- Żelaza (mięso czerwone, podroby, łosoś, tuńczyk, małże, nasiona roślin strączkowych, jaja),
- Witamin z grupy B (mięso, jaja, nasiona roślin strączkowych, papryka, brukselka, drożdże).
Suplementacja w trądziku hormonalnym
Jakie suplementy stosować w trądziku hormonalnym? Celowana suplementacja w trądziku hormonalnym może działać wspomagająco w eliminowaniu niedoborów składników odżywczych, ale również bezpośrednio oddziaływać w kierunku poprawy funkcjonowania gospodarki hormonalnej i glukozowo-insulinowej.
Jakie suplementy stosować w trądziku hormonalnym?
Suplementacja, oprócz zbilansowanej diety może nieść korzyści u pacjentów borykających się z trądzikiem hormonalnym. Skuteczne połączenie składników aktywnych działających wspomagająco w trądziku hormonalnym znalazło się w suplemencie Carein Hormonal Acne Skin.
Gładka skóra bez trądziku hormonalnego
Hormonal Acne Skin
Działanie preparatu ukierunkowane jest na wsparcie prawidłowego stężenia hormonów, zmniejszenie stanu zapalnego i przyspieszenie gojenia się skóry oraz ograniczenie aktywności sebocytów, poprzez hamowanie czynników nasilających komedogenezę, dzięki zawartości inozytoli, indolo-3-karbinolu oraz NAC. Pamiętając jak ważne jest unikanie niedoborów składników odżywczych z punktu widzenia trądziku, również o podłożu hormonalnym, warto też zwrócić uwagę na Carein Acne Skin, który zawiera m. in. laktoferynę i witaminę C, które zwiększają wchłanianie żelaza, witaminy B1, B2, B3, B5, B6 oraz składniki przeciwzapalne.
Czysta skóra bez trądziku
Acne Skin
Suplementacja inozytolu
Mio-inozytol ma działanie zwiększające wrażliwość komórek na insulinę, dzięki czemu może powodować spadek hiperinsulinemii przy regularnym stosowaniu. Zmniejszeniu ulega również poziom testosteronu całkowitego i wolnego w surowicy (Costantino i in. 2009). Mio-inozytol hamuje działanie 5-α reduktazy, dzięki czemu przyczynia się do zmniejszenia stężenia DHT. Korzystne działanie Mio-inozytol jest wspomagane przez D-chiro-inozytol. Według badań naukowych, suplementacja mio-inozytolu wraz z kwasem foliowym i witaminą D przez 8 tygodni skutkowała zmniejszeniem nasilenia zmian trądzikowych (redukcja 69,3% zmian zapalnych oraz 63% niezapalnych) u pacjentek z PCOS. Zmniejszeniu uległo też nasilenie hirsutyzmu (Ramanan i in. 2020).
N-acetylo L-cysteina (NAC)
Suplementacja N-acetylo L-cysteiną ma działanie przeciwzapalne na drodze zmniejszenia stężenia cytokin prozapalnych i zwiększenia syntezy antyoksydacyjnego glutationu (Sahib, Al-Anbari, i Abdullah 2012). W badaniu naukowym suplementacja NAC przez 6 miesięcy wraz z witaminą B6, metioniną i kwasem liponowym skutkowała mniejszym nasileniem zmian trądzikowych i hirsutyzmu (Pingarrón Santofímia i in. 2023).
Cynk
Niedobór cynku może nasilać trądzik hormonalny poprzez wzrost poziomu androgenów (cynk to kolejny inhibitor 5-α-reduktazy). Cynk wykazuje również działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne, a także wspomaga proces gojenia się ran. W badaniach naukowych suplementacja cynku wykazała podobną skuteczność jak antybiotyk z grupy tetracyklin – minocyklina w redukcji stanu zapalnego i trądziku o wysokim nasileniu (Kobayashi, Aiba, i Tagami 1999).
Indole-3-carabinol
Indole-3-carabinol to składnik, który wspomaga metabolizm estrogenów, więc z powodzeniem może być stosowany w przypadku trądziku hormonalnego związanego z dominacją estrogenową. Wykazuje również działanie antyandrogenne, więc sprawdzi się też w przypadku hiperandrogenizmu.
L-metylofolian wapnia - kwas foliowy
Kwas foliowy bierze udział w regulacji podziałów komórkowych, więc jest ważny w procesie regeneracji naskórka i skóry właściwej i może zmniejszać prawdopodobieństwo powstania blizn potrądzikowych. Ponadto, w badaniu klinicznym wykazano, że suplementacja kwasu foliowego w połączeniu z witaminą B12 zmniejsza skutek uboczny terapii izotretynoiną – wzrost poziomu homocysteiny w surowicy krwi (Ghiasi, Mortazavi, i Jafari 2018).
Podsumowując, trądzik hormonalny to złożony problem, na który wpływ mają nie tylko zmiany hormonalne, ale także styl życia oraz dieta. Właściwe rozpoznanie przyczyn jego powstawania oraz zrozumienie, jakie hormony odgrywają kluczową rolę, jest niezwykle istotne w procesie skutecznego leczenia. Dieta bogata w produkty o niskim indeksie glikemicznym oraz wspieranie organizmu odpowiednią suplementacją mogą znacząco przyczynić się do zmniejszenia nasilenia zmian skórnych. Holistyczne podejście do problemu może przynieść długotrwałe i satysfakcjonujące efekty w walce z trądzikiem hormonalnym.
