Leczenie atopowego zapalenia skóry (AZS) jest trudne. Dodatkowo, stosowane leki ogólne dają również sporo skutków ubocznych. Dlatego poszukuje się sposobów żeby wspomóc leczenie AZS za pomocą różnych związków aktywnych. Poza stosowaniem związków łagodzących objawy alergii (jak wyciąg z czarnuszki, kurkumina i kwercetyna) duże nadzieje pokłada się również w probiotykach. Zanim przejdziemy do tego, co wskazują badania naukowe najpierw spójrzmy czy połączenie pomiędzy atopowym zapaleniem skóry a mikrobiomem jelitowym naprawdę istnieje.
Zacznijmy od tego, że u pacjentów z atopowym zapaleniem skóry dużo częściej występuje dysbioza jelitowa (zmiana składu lub ilości bakterii jelitowych). Badania wskazują, że w mikrobiomie pacjentów z AZS dużo częściej stwierdza się obecność bakterii chorobotwórczych takich jak Clostridium difficile, Escherichia coli czy Staphylococcus aureus. Z drugiej strony, w obniżonej, w stosunku do populacji zdrowej, ilości występują prozdrowotne bakterie z rodzaju Bifidobacterium i Bacteroides. Powoduje to m.in. mniejszą produkcję SCFA (krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, takich jak kwas masłowy). Naturalnie, SCFA powinny być produkowane przez bakterie jelitowe z dostarczanego z dietą błonnika pokarmowego. W sytuacji dysbiozy powstająca ilość krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych jest mniejsza. SCFA wykazują działanie przeciwzapalne, mają korzystny wpływ na barierę jelitową ale także regulują migrację komórek układu odpornościowego do miejsc zapalenia w zamianach skórnych czy biorą udział w modulowaniu odpowiedzi alergicznych IgE. Zaobserwowano także, że ciężkość przebiegu AZS skorelowana jest liniowo jest z mniejszą ilością bakterii z rodzaju Bifidobacterium. Badania kohortowe wskazują, że zaburzenia mikrobiomu jelitowego mogą poprzedzać rozwój atopowego zapalenia skóry. Zmiany w składzie mikrobiomu jelitowego mogą zakłócać funkcję bariery jelitowej i umożliwiać translokację metabolitów drobnoustrojów oraz aktywację układu immunologicznego. Dodatkowym czynnikiem pogarszającym stan mikrobiomu u osób z AZS jest fakt, że atopowe zapalenie skóry często współwystępuje m.in. z celiakią, chorobą Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Wszystko to wskazuje na istnienie dużego połączenia pomiędzy mikrobiomem jelitowym a zmianami skórnymi w atopowym zapaleniu skóry. Z tego powodu działania nastawione na modulowanie składu bakterii jelitowych powinny być jedną ze ścieżek działania w AZS. Jedną z metod zmiany mikrobiomu jest przeszczep stolca. Jednak jest to trudno dostępna procedura. Dużo łatwiejszym sposobem jest wykorzystanie odpowiednich bakterii probiotycznych.
Bakterie najczęściej stosowane w probiotykoterapii atopowego zapalenia skóry to bakterie z rodzaju Lactobacillus lub Bifidobacterium. Określone szczepy probiotyczne mogą przywrócić równowagę immunologiczną TH1/TH2, zwiększać produkcję cytokiny regulatorowej IL-10 oraz zwiększać populację limfocytów regulatorowych. Wszystko to może przyczynić się do poprawy stanu skóry w AZS. W przypadku bakterii probiotycznych należy zwrócić uwagę na dobre opisanie szczepu. Działanie probiotyku jest bowiem szczepozależne. Oznacza to, że jeżeli chcemy uzyskać dany efekt to powinniśmy zastosować konkretny szczep. Wiele badań w temacie probiotykoterapii poświęcono działaniu Lactobacillus rhamnosus GG (LGG). Wykazano, że u niemowląt, które przez pierwsze dwa lata życia otrzymywały LGG, ryzyko AZS było zmniejszone o 50%. Z kolei w innym badaniu wykazano, że podawanie L. rhamnosus GG we wczesnych latach powodowało ochronę przed AZS w ciągu pierwszych dziecięciu lat życia. Kalliomaki i wsp. Wykazali korzystny wpływ LGG na zmniejszenie ryzyka o 49%, 43% oraz 36% odpowiednio w wieku 2, 4 oraz 7 lat.
Drugim korzystnym szczepem jest szczep Lactobacillus salivarius LS01. Randomizowane, podwójnie zaślepione badanie z placebo wykazało, że po 16 tygodniach suplementacji odnotowano poprawę parametrów klinicznych u osób z AZS. Efektów nie odnotowano w grupie suplementującej placebo. Suplementacja była dobrze tolerowana i nie wiązała się ze skutkami ubocznymi. Prawdopodobna korzystna rola Lactobacillus salivarius LS01 związana jest z pozytywnym wpływem tego szczepu na prawidłowy stosunek limfocytów Th (Th)1/(Th)2. Drugim szlakiem jest zmniejszenie uwalniania cytokin IL4 oraz IL13. Cytokiny te odgrywają rolę w patogenezie AZS.
Często wymienianym szczepem probiotycznym jest również Bifidobacterium breve BR03. Ten szczep zwykle stosowany był w połączeniu z Lactobacillus salivarius LS01. Zastosowanie tego połączenia u dorosłych pacjentów z atopowym zapaleniem skóry spowodowało po 12 tygodniach korzystną zmianę w porównaniu do grupy suplementującej placebo. Prawdopodobne działanie Bifidobacterium breve BR03 może być związane z wpływem na zwiększenie populacji bakterii z rodzaju Bifidobacterium. Jak bowiem wspomniano na początku, u osób z atopowym zapaleniem skóry stwierdza się niższe stężenie bakterii z tego rodzaju.
Wymienione powyżej szczepy zostały wykorzystane w dermosuplemencie Atopy Skin. Na zakończenie jeszcze raz podkreślmy, że wybierając probiotyk należy zwrócić uwagę na opis szczepu. Powinien on zostać dokładnie opisany. Oprócz nazwy rodzajowej (np. Bifidobacterium, Lactobacillus itd), opis powinien zawierać nazwę gatunku (np. Breve, Salivarius itd). Jednak dwuczłonowa nazwa to nadal za mało. W opisie musi znaleźć się jeszcze nazwa szczepowa (np. BR03, LS01 itd). Działanie probiotyku jest szczepozależne a więc można oczekiwać, że każdy Lactobacillus salivarius będzie wykazywał działanie łagodzące w atopowym zapaleniu skóry. Jeśli takie działanie wykazano dla Lactobacillus salivarius LS01 to taki właśnie szczep powinien zostać wykorzystany w suplementacji.
Zacznijmy od tego, że u pacjentów z atopowym zapaleniem skóry dużo częściej występuje dysbioza jelitowa (zmiana składu lub ilości bakterii jelitowych). Badania wskazują, że w mikrobiomie pacjentów z AZS dużo częściej stwierdza się obecność bakterii chorobotwórczych takich jak Clostridium difficile, Escherichia coli czy Staphylococcus aureus. Z drugiej strony, w obniżonej, w stosunku do populacji zdrowej, ilości występują prozdrowotne bakterie z rodzaju Bifidobacterium i Bacteroides. Powoduje to m.in. mniejszą produkcję SCFA (krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, takich jak kwas masłowy). Naturalnie, SCFA powinny być produkowane przez bakterie jelitowe z dostarczanego z dietą błonnika pokarmowego. W sytuacji dysbiozy powstająca ilość krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych jest mniejsza. SCFA wykazują działanie przeciwzapalne, mają korzystny wpływ na barierę jelitową ale także regulują migrację komórek układu odpornościowego do miejsc zapalenia w zamianach skórnych czy biorą udział w modulowaniu odpowiedzi alergicznych IgE. Zaobserwowano także, że ciężkość przebiegu AZS skorelowana jest liniowo jest z mniejszą ilością bakterii z rodzaju Bifidobacterium. Badania kohortowe wskazują, że zaburzenia mikrobiomu jelitowego mogą poprzedzać rozwój atopowego zapalenia skóry. Zmiany w składzie mikrobiomu jelitowego mogą zakłócać funkcję bariery jelitowej i umożliwiać translokację metabolitów drobnoustrojów oraz aktywację układu immunologicznego. Dodatkowym czynnikiem pogarszającym stan mikrobiomu u osób z AZS jest fakt, że atopowe zapalenie skóry często współwystępuje m.in. z celiakią, chorobą Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Wszystko to wskazuje na istnienie dużego połączenia pomiędzy mikrobiomem jelitowym a zmianami skórnymi w atopowym zapaleniu skóry. Z tego powodu działania nastawione na modulowanie składu bakterii jelitowych powinny być jedną ze ścieżek działania w AZS. Jedną z metod zmiany mikrobiomu jest przeszczep stolca. Jednak jest to trudno dostępna procedura. Dużo łatwiejszym sposobem jest wykorzystanie odpowiednich bakterii probiotycznych.
Bakterie najczęściej stosowane w probiotykoterapii atopowego zapalenia skóry to bakterie z rodzaju Lactobacillus lub Bifidobacterium. Określone szczepy probiotyczne mogą przywrócić równowagę immunologiczną TH1/TH2, zwiększać produkcję cytokiny regulatorowej IL-10 oraz zwiększać populację limfocytów regulatorowych. Wszystko to może przyczynić się do poprawy stanu skóry w AZS. W przypadku bakterii probiotycznych należy zwrócić uwagę na dobre opisanie szczepu. Działanie probiotyku jest bowiem szczepozależne. Oznacza to, że jeżeli chcemy uzyskać dany efekt to powinniśmy zastosować konkretny szczep. Wiele badań w temacie probiotykoterapii poświęcono działaniu Lactobacillus rhamnosus GG (LGG). Wykazano, że u niemowląt, które przez pierwsze dwa lata życia otrzymywały LGG, ryzyko AZS było zmniejszone o 50%. Z kolei w innym badaniu wykazano, że podawanie L. rhamnosus GG we wczesnych latach powodowało ochronę przed AZS w ciągu pierwszych dziecięciu lat życia. Kalliomaki i wsp. Wykazali korzystny wpływ LGG na zmniejszenie ryzyka o 49%, 43% oraz 36% odpowiednio w wieku 2, 4 oraz 7 lat.
Drugim korzystnym szczepem jest szczep Lactobacillus salivarius LS01. Randomizowane, podwójnie zaślepione badanie z placebo wykazało, że po 16 tygodniach suplementacji odnotowano poprawę parametrów klinicznych u osób z AZS. Efektów nie odnotowano w grupie suplementującej placebo. Suplementacja była dobrze tolerowana i nie wiązała się ze skutkami ubocznymi. Prawdopodobna korzystna rola Lactobacillus salivarius LS01 związana jest z pozytywnym wpływem tego szczepu na prawidłowy stosunek limfocytów Th (Th)1/(Th)2. Drugim szlakiem jest zmniejszenie uwalniania cytokin IL4 oraz IL13. Cytokiny te odgrywają rolę w patogenezie AZS.
Często wymienianym szczepem probiotycznym jest również Bifidobacterium breve BR03. Ten szczep zwykle stosowany był w połączeniu z Lactobacillus salivarius LS01. Zastosowanie tego połączenia u dorosłych pacjentów z atopowym zapaleniem skóry spowodowało po 12 tygodniach korzystną zmianę w porównaniu do grupy suplementującej placebo. Prawdopodobne działanie Bifidobacterium breve BR03 może być związane z wpływem na zwiększenie populacji bakterii z rodzaju Bifidobacterium. Jak bowiem wspomniano na początku, u osób z atopowym zapaleniem skóry stwierdza się niższe stężenie bakterii z tego rodzaju.
Wymienione powyżej szczepy zostały wykorzystane w dermosuplemencie Atopy Skin. Na zakończenie jeszcze raz podkreślmy, że wybierając probiotyk należy zwrócić uwagę na opis szczepu. Powinien on zostać dokładnie opisany. Oprócz nazwy rodzajowej (np. Bifidobacterium, Lactobacillus itd), opis powinien zawierać nazwę gatunku (np. Breve, Salivarius itd). Jednak dwuczłonowa nazwa to nadal za mało. W opisie musi znaleźć się jeszcze nazwa szczepowa (np. BR03, LS01 itd). Działanie probiotyku jest szczepozależne a więc można oczekiwać, że każdy Lactobacillus salivarius będzie wykazywał działanie łagodzące w atopowym zapaleniu skóry. Jeśli takie działanie wykazano dla Lactobacillus salivarius LS01 to taki właśnie szczep powinien zostać wykorzystany w suplementacji.
Zmniejszenie dolegliwości skóry atopowej
Atopy Skin
Źródła
Pessôa R, Clissa PB, Sanabani SS. The Interaction between the Host Genome, Epigenome, and the Gut-Skin Axis Microbiome in Atopic Dermatitis. Int J Mol Sci. 2023 Sep 20;24(18):14322. doi: 10.3390/ijms241814322. PMID: 37762624; PMCID: PMC10532357 Drago L, Iemoli E, Rodighiero V, Nicola L, De Vecchi E, Piconi S. Effects of Lactobacillus salivarius LS01 (DSM 22775) treatment on adult atopic dermatitis: a randomized placebo-controlled study. Int J Immunopathol Pharmacol. 2011 Oct-Dec;24(4):1037-48. doi: 10.1177/039463201102400421. PMID: 22230409. de Lusignan S, Alexander H, Broderick C, Dennis J, McGovern A, Feeney C, Flohr C. Atopic dermatitis and risk of autoimmune conditions: Population-based cohort study. J Allergy Clin Immunol. 2022 Sep;150(3):709-713. doi: 10.1016/j.jaci.2022.03.030. Epub 2022 Apr 22. PMID: 35469843. Iemoli, E., Trabattoni, D., Parisotto, S., Borgonovo, L., Toscano, M., Rizzardini, G., … Drago, L. (2012). Probiotyki zmniejszają translokację drobnoustrojów jelitowych i łagodzą objawy atopowego zapalenia skóry u dorosłych. Journal of Clinical Gastroenterology, 46, S33 – S40. doi:10.1097/mcg.0b013e31826a8468 10.1097/MCG.0b013e31826a8468